نام کتاب : #خاطرات حاج سیاح

نویسنده : حاج محمد علی سیاح محلاتی

به کوشش : حمید سیاح

انتشارات : امیر کبیر

سال انتشار : 1355

گویش : ح. پرهام

موزیک: ب. شاهیده

ادیت فنی: گ.جاسمی و ح. عزت نژاد

موضوع : #سفرنامه

حاج سياح بي‌شك يكي از روشن انديشان معاصر ايران است. وي در عهد ناصر الدين شاه از ايران مهاجرت كرد. پيامي بصورت ناشناس براي خانواده اش فرستاد كه محمد علي اهل محلات مرد و دفن شد، تا قيد همه چيز را زده خيال خانواده را از خود به تلخي آسوده كند.
به قفقاز رفت، زبان روسي و ارمني را آموخت، پس از سياحت آن منطقه به استانبول رفت و زبان تركي آموخت، بعد تك تك كشورهاي اروپا را سياحت كرد زبان فرانسه و انگليسي را آموخت، با ايتاليايي و آلماني هم آشنا شد.
بعد به آمريكا مهاجرت كرد، و براي رفتن و سياحت ژاپن و چين پس از كسب تابعيت آمريكايي با پاسپورت آن كشور به ژاپن و چين رفت، بعد در هند زبان هندي آموخت، در مصر و نجف عربي آموخت. وي پس از هجده سال سفر در جهان به ايران بازگشت و مورد توجه بزرگان ايران قرار گرفت. او مورد لطف ناصرالدين شاه و فرزندش مسعود ميرزاي ظل السلطان قرار گرفت.
جمال الدين اسد آبادي را به ايران آورد، و در عين حال ايران گردي را آغاز كرد.
با اين تجربه و ديد باز و عميق گزارش كاملي از وضع اجتماعي شهر ها و روستاهاي ايران ارائه ميكند. شايد بشود گفت دقيق ترين و جالبترين تاريخ اجتماعي ايران از عهد قاجار خاطرات حاج سياح باشد.
وي گزارش ميدهد كه اجداد ما در ايران سه گروه بيشتر نبودند. ما براي شناخت خود و خلقيات و تمايلات امروزمان آگاه ميشويم پدران ما چه كساني بودند و به كدام يك از اين سه گروه تعلق داشتند.
حاكمان و عمله هاي آنها ازداروغه و صاحب منصب و سرباز و كدخدا و غيره كه كارشان جز ستم و دزدي و بيرحمي و شقاوة نبوده.
آخندها كه هر يك مدرسه اي و گروهي طلبه قمه كش و چماق بدست داشتند، كه دستشان با حاكمان و دولتيان در يك كاسه بود و خون مردم را ميخوردند و حتي شاه و حاكمان از آنها ميترسيدند. اين جماعت از خوردن مال مردم و دست يازي بر ناموس آنها شرم نميكردند.
گروه سوم عوام و رعيت كه نوكري و بردگي را سرنوشت محتوم خود ميپنداشتند و آن را حكم آسمان ميدانستند.
كسبه هم شريك حكام و ملاها بودند و نود درصد مردم كه فرو دست بودند در جهل و حماقت تحميل شده به آنها دلخوش زندگي خوبي در آخرت بودند.
در ميان اين سه دسته مردم، يعني حكام، ملاها، و عوام، تك و توك احتمال داشت انسان يافت شود. شرح اين نوادر را كه خود سياح از آن جمله است، يا سيد جمال الدين واعظ پدر جمال زاده از آن جمله اند.
كوتاه ترين و دقيقترين روايت از انقلاب مشروطه را در خاطرات سياح ميشود یافت.
بسياري از كتابها از جمله حاجي بابا اصفهاني جميز موريه، و جنگ تركمن كنت دوگوبينو وضع عهد قاجار و فلاكت و بد بختي پدران ما را ترسيم كرده اند، و از نا بساماني ها بسيار گفته اند، اما آن نوشته ها را اغلب ادبيات استعماري تلقي ميكنيم. اين گزارش كه تصويري تيره تر از ايران و ايراني ارائه ميدهد، و ادبيات استعماري هم نيست.
سیاح در دوره حیات خود دشمن زیاد داشت. دوستان تیره اندیشی و استبداد دشمن سیاح بودند و با افشاگری‌هایی که کرده طبیعی است که هنوز هم دشمنان او کم نباشند.
این دشمنان را می‌توان در جاهایی یافت که کسانی بدگویی از وی و تخطئه او را وظیفه خود شمرده اند.